Teoria prawdopodobieństwa – dział matematyki zajmujący się zdarzeniami losowymi.
Rachunek prawdopodobieństwa zajmuje się badaniem abstrakcyjnych pojęć
matematycznych stworzonych do opisu zjawisk, które nie są deterministyczne: zmiennych losowych w przypadku pojedynczych zdarzeń oraz procesów stochastycznych w przypadku zdarzeń powtarzających się (w czasie). Jako matematyczny fundament statystyki,
teoria prawdopodobieństwa odgrywa istotną rolę w sytuacjach, w których
konieczna jest analiza dużych zbiorów danych. Jednym z największych
osiągnięć fizyki dwudziestego wieku było odkrycie probabilistycznej natury zjawisk fizycznych w skali mikroskopijnej, co zaowocowało powstaniem mechaniki kwantowej.
Matematyczna teoria prawdopodobieństwa sięga swoimi korzeniami do analizy gier losowych podjętej w siedemnastym wieku przez Pierre de Fermata oraz Blaise Pascala. Z tego powodu, początkowo teoria prawdopodobieństwa zajmowała się niemal wyłącznie zjawiskami dyskretnymi i używała metod kombinatorycznych. Zmienne ciągłe
zostały wprowadzone do teorii prawdopodobieństwa znacznie później. Za
początek stworzenia współczesnej teorii prawdopodobieństwa powszechnie
uważa się jej aksjomatyzację, której w 1933 dokonał Andriej Kołmogorow. Współczesna teoria prawdopodobieństwa jest ściśle związana z teorią miary.
Pomimo że wynik pojedynczego rzutu monetą lub kością do gry często z
praktycznego punktu widzenia można uważać za nieprzewidywalny, jeżeli
eksperyment taki powtórzony zostaje wielokrotnie, mogą pojawić się pewne
prawidłowości i wzory statystyczne, które można badać i przewidzieć.
Dwa przykłady takich prawidłowości, i kluczowe osiągnięcia rachunku
prawdopodobieństwa, to prawo wielkich liczb oraz centralne twierdzenie graniczne.
Definicja prawdopodobieństwa
Prawdopodobieństwem nazywamy dowolną funkcję

o wartościach rzeczywistych, określoną na σ-ciele zdarzeń

, spełniającą warunki:
- (A1)
dla każdego
; - (A2)
; - (A3) Jeśli
oraz
dla
, to

Warunki (A1-A3) zostały sformułowane przez Kołmogorowa w roku 1933 jako aksjomaty teorii prawdopodobieństwa.
Matematyczny model doświadczenia losowego to trójka

gdzie

jest prawdopodobieństwem, określonym na pewnym σ-ciele

podzbiorów zbioru zdarzeń elementarnych

. Trójkę tę nazywamy przestrzenią probabilistyczną