niedziela, 13 stycznia 2013

Teoria prawdopodobieństwa

Teoria prawdopodobieństwa  – dział matematyki zajmujący się zdarzeniami losowymi. Rachunek prawdopodobieństwa zajmuje się badaniem abstrakcyjnych pojęć matematycznych stworzonych do opisu zjawisk, które nie są deterministyczne: zmiennych losowych w przypadku pojedynczych zdarzeń oraz procesów stochastycznych w przypadku zdarzeń powtarzających się (w czasie). Jako matematyczny fundament statystyki, teoria prawdopodobieństwa odgrywa istotną rolę w sytuacjach, w których konieczna jest analiza dużych zbiorów danych. Jednym z największych osiągnięć fizyki dwudziestego wieku było odkrycie probabilistycznej natury zjawisk fizycznych w skali mikroskopijnej, co zaowocowało powstaniem mechaniki kwantowej.
Matematyczna teoria prawdopodobieństwa sięga swoimi korzeniami do analizy gier losowych podjętej w siedemnastym wieku przez Pierre de Fermata oraz Blaise Pascala. Z tego powodu, początkowo teoria prawdopodobieństwa zajmowała się niemal wyłącznie zjawiskami dyskretnymi i używała metod kombinatorycznych. Zmienne ciągłe zostały wprowadzone do teorii prawdopodobieństwa znacznie później. Za początek stworzenia współczesnej teorii prawdopodobieństwa powszechnie uważa się jej aksjomatyzację, której w 1933 dokonał Andriej Kołmogorow. Współczesna teoria prawdopodobieństwa jest ściśle związana z teorią miary.
Pomimo że wynik pojedynczego rzutu monetą lub kością do gry często z praktycznego punktu widzenia można uważać za nieprzewidywalny, jeżeli eksperyment taki powtórzony zostaje wielokrotnie, mogą pojawić się pewne prawidłowości i wzory statystyczne, które można badać i przewidzieć. Dwa przykłady takich prawidłowości, i kluczowe osiągnięcia rachunku prawdopodobieństwa, to prawo wielkich liczb oraz centralne twierdzenie graniczne.

Definicja prawdopodobieństwa

Prawdopodobieństwem nazywamy dowolną funkcję \, P o wartościach rzeczywistych, określoną na σ-ciele zdarzeń \mathcal{F} \subset 2^{\Omega}, spełniającą warunki:
(A1) \, P(A) \ge 0 dla każdego \, A \in \mathcal{F};
(A2) \, P(\Omega) = 1;
(A3) Jeśli \, A_n \in \mathcal{F},\; n\in\mathbb{N} oraz  A_i \cap A_j = \emptyset dla \, i \neq j, to
\, P\left(\bigcup_{i=1}^{\infty}{A_i} \right) = \sum_{i=1}^{\infty}{P(A_i)}
Warunki (A1-A3) zostały sformułowane przez Kołmogorowa w roku 1933 jako aksjomaty teorii prawdopodobieństwa.
Matematyczny model doświadczenia losowego to trójka
\, (\Omega,\mathcal{F},P)
gdzie \, P jest prawdopodobieństwem, określonym na pewnym σ-ciele \, \mathcal{F} podzbiorów zbioru zdarzeń elementarnych \, \Omega. Trójkę tę nazywamy przestrzenią probabilistyczną

 

Wektory i wartości własne

Wektory i wartości własne – wielkości opisujące endomorfizm danej przestrzeni liniowej; wektor własny przekształcenia można rozumieć jako wektor, którego kierunek nie ulega zmianie po przyłożeniu do niego endomorfizmu; wartość własna odpowiadająca temu wektorowi to skala podobieństwa tych wektorów.
Najczęściej przekształcenie liniowe wyraża się jako macierz, która działa na wektory; wówczas stosuje się nazwy wektor własny macierzy, wartość własna macierzy. W innych teoriach przekształcenia i elementy przestrzeni liniowej mogą mieć inne nazwy. Mówi się wtedy przykładowo o stanach własnych operatora, funkcjach własnych funkcjonału itp.

Niech \scriptstyle X będzie przestrzenią liniową nad ciałem \scriptstyle K, zaś \scriptstyle \mathrm T oznacza pewien jej endomorfizm, tzn. przekształcenie liniowe tej przestrzeni w siebie. Jeśli dla pewnego niezerowego wektora \scriptstyle x przestrzeni spełniony jest warunek
\mathrm Tx = \lambda x,
gdzie \scriptstyle \lambda jest pewnym skalarem, to \scriptstyle x nazywa się wektorem własnym, a \scriptstyle \lambda nazywa się wartością własną przekształcenia \scriptstyle \mathrm T.
Danej wartości własnej \scriptstyle \lambda operatora \scriptstyle \mathrm T odpowiada zbiór
X_\lambda(T) = \{x\in X\colon Tx = \lambda x\}
nazywany podprzestrzenią własną odpowiadającą wartości własnej \scriptstyle \lambda, gdyż tworzy on domkniętą podprzestrzenią liniową przestrzeni \scriptstyle X. Jej wymiar nazywa się wielokrotnością wartości własnej \lambda.
Często zakłada się, że \scriptstyle K jest ciałem liczb rzeczywistych bądź zespolona, zaś na \scriptstyle X określona jest topologia liniowa. W zastosowaniach (np. równania różniczkowe) bada się często wartości własne operatorów liniowych określonych na przestrzeniach Banacha, Hilberta itp. W dalszej części artykułu będziemy zakładać ogólnie, że \scriptstyle X jest pewną przestrzenią Banacha, a \scriptstyle \mathrm T\colon X\to X jest ustalonym operatorem liniowym i ciągłym.